Xosé Luís Vara, da Liga da Costa a lenda do fútbol galego

O 5 de outubro de 1958 nacía en Santa Mariña de Esteiro, unha das tres grandes parroquias do concello de Muros, un neno que co tempo se había converter en figura do fútbol galego. José Luis Vara Olveira veu ao mundo nunha vila mariñeira, Esteiro, "un pueblo que no viene en el mapa, pero jugando al fútbol, ¡rediez como destaca!", como rezaba unha pancarta nun partido do Esteiro FC en 1971 na final da Copa da Ría de Muros. Desde logo que Esteiro, unha parroquia cunha poboación que roldaba os 2000 habitantes, viña no mapa, pero tamén é ben certo que o gusto polo fútbol foi moi forte nesta vila desde a terceira década do século pasado. Ben o testemuña Manuel Torres no seu libro De Esteiro Fútbol Club a S.C.R.D. Esteirana, publicado en 2006. Nel pódese ler os inicios do fútbol na ría muradá, e a primeira gran competición futbolística, a Copa da Ría de Muros, que a bo seguro foi onde o pequeno José Luis puido presenciar os primeiros partidos "serios" na súa vila, no campo-praia do Artón. "A la edad de mi hijo [6 anos] corría yo por la playa, allá en mi pueblo de Esteiro, en donde jugué unas inolvidables partidas con pelota, primero, y con balón más tarde", lembraba el anos despois (La Voz de Galicia, 22-11-1986). Os éxitos do Esteiro FC, a súa inscrición na Liga da Costa como SD Esteirana -por haber xa un Esteiro en Ferrol-, o arranxo do Artón para poder competir oficialmente, foron algúns dos acontecementos futbolísticos que o adolescente José Luis podía ver na súa vila de nacemento. Ata que chegou o día.

SD Esteirana

SD Esteirana 1973-74  [Foto: Torres, 2006]

José Luis, que ese foi o seu nome de guerra futbolístico, debutou coa camiseta da Esteirana no Campo do Balsiño de Baio, onde lograban remontar un tanteo adverso para gañar na liga de xuvenís. E facíao grazas á falsificación da súa ficha, pois aínda non tiña a idade regulamentaria para xogar, segundo nos conta Torres: "por obra e graza do noso audaz presidente [Pedro Caamaño], que fixo do ano 1958 se transformase en 1957 para convertelo en 'xuvenil'". Este ano, ademais de xogar cos xuvenís tamén o faría cos sénior da Liga da Costa. A Esteirana fixo unha boa campaña e rematou 3º na liga, lonxe do intratable Noia (equipo invicto na Liga e na Copa) e pelexando pola segunda praza co Negreira. Pero onde destacou o equipo foi na Copa da Costa, onde os homes de Pián chegaron á final logo de eliminar a Corcubión, Porteño (nos penaltis) e Cee. Os rivais na final non podían ser outros que os veciños do Noia SD. As crónicas xornalísticas desta final deixan bastante que desexar, con escasos datos e mesmo contraditorios. O encontro de ida disputouse no San Alberto noiés o domingo 14 de xullo, e os locais venceron por 3-2. Tan só El Correo Gallego ofrece as aliñacións e os goleadores, e sinala que no equipo da Esteirana xogou José Luis... dúas veces, porque figura de titular e tamén de suplente entrando no lugar de Manolito [Fuentes]. O Noia chegou ao descanso con dous goles de vantaxe, obra de Alfonso, pero na reanudación dous contrataques esteiráns acaban con dous goles de José Luis para empatar un encontro que desnivelaría o Noia con gol de Segundo. O partido de volta xogouse o xoves 18 de xullo, nun Campo do Artón a rebentar, pero con máis escaseza de información. El Correo Gallego só trae a aliñación do Noia e os seus goleadores, mentres que El Ideal Gallego só cita os autores dos goles dos dous equipos e os destacados. A aliñación titular da Esteirana temos que tirala da foto publicada por Torres na páxina 140 do seu libro, e nela non figura José Luis, nin tampouco é citado por ningunha das crónicas, polo que é posible que non xogase. O Noia impúxose polo mesmo resultado que na ida e levou a súa primeira Copa da Costa.

Nesta foto aérea de Esteiro pódese apreciar o Campo do Artón

A información dos xornais coas ligas máis modestas era neste tempo escasa, as crónicas eran moi breves e facíanse en función do resultado (e ás veces o resultado que ofrecían non era correcto, e polo tanto a crónica tampouco) e raramente se citaba ningún xogador. Por iso descoñecemos a participación real de José Luis na súa temporada de debut, con "ficha falsa", como na seguinte, na 1974-75, cando xa realmente era xuvenil. Supoñemos que xa se debeu incrementar a súa presenza no once esteirán, toda vez que eran varios rapaces novos que figuraban no seu plantel. Esta temporada ligueira foi moi semellante á anterior, cun Noia dominando, un Negreira intentando facerlle sombra e a Esteirana como terceira na clasificación nunha Liga da Costa que pasara de 11 a 14 equipos coa volta de Fisterra, Ponteceso e Laxe. Pero novamente vai ser o torneo copeiro no que vai sobresaír a Esteirana, pois tras eliminar a Laxe, Xallas e Ponteceso, presentábase outra vez na final. E o rival vai ser a SCD Malpica, que deixara fóra a Fisterra, Noia e Cee, e que tamén quería levantar a súa primeira Copa. O 13 de xullo xogouse o encontro de ida na Pedra Queimada malpicá, e a final parecía sentenciada co 0-3, con dous goles de Mariño e outro de José Luis. O venres 18 de xullo disputouse o encontro de volta no Artón, e o Malpica axiña puxo emoción con dous goles nos primeiros minutos, pero antes do descanso Casal II recurtou distancias, e na reanudación José Luis empataría o partido e botaría por terra as esperanzas visitantes, que se viñeron abaixo e encaixarían tres goles máis (obra de Ricolo, Cordero e José Luis) para o 5-2 final. Gañaba a Esteirana a súa primeira Copa da Costa e tamén o facía un rapaz de 16 anos, José Luis Vara, que fora a figura do encontro e máximo goleador dunha final da Copa que tivera entre os seus espectadores a Amancio Amaro -autor do saque de honra- e a Sertucha, de quen diría anos máis tarde José Luis que fora o seu descubridor.

Coa SD Esteirana gañou José Luis a Copa da Costa 74-75. Aí o
temos na foto da final fronte ao Malpica no Campo do Artón,
onde Amancio -na foto, anicado co neno- fixo o saque de honra

E é que o espigado esteirán estaba estudando desde os once anos no Seminario Menor de Compostela, onde o internaran seus pais para darlle ao seu fillo -único- un futuro mellor lonxe dos traballos do mar. Alí, "al chaval de Esteiro se le daba bien pegarle patadas al balón en los recreos. <<O peor de todo -dice- é que tiñamos que pedir permiso para ir xogar fóra>>. Resulta que ya le habían echado el ojo" (La Voz de Galicia, 26-1-1987). Neses partidos que xogaban os mozos seminaristas foi onde Sertucha, ex-xogador do Deportivo, se fixou nel e o recomendou para as categorías inferiores do club. O Seminario, canteira de tantos futbolistas galegos, era visita obrigada para os descubridores de talentos. Conta Torres no seu libro que o día da final tamén viñera ver a José Luis o madridista Santiesteban, que veraneaba en Sanxenxo, pero o rapaz xa estaba nas mans do Deportivo, e asina a súa ficha nas oficinas da Praza de Pontevedra. El mesmo lembra que saíu futbolista "porque lo llevaba dentro desde niño y porque tuve toda la ayuda del Deportivo, porque me trajo para La Coruña cuando tenía 15 años, por recomendación de Sertucha que me vió jugar varias veces en Santiago. Entonces el club me pagó los gastos en una pensión. Yo pude terminar en el instituto coruñés el bachillerato superior" (La Voz de Galicia, 22-11-1986).

Deportivo xuvenil e o Fabril

Apenas sen descanso da final da Copa da Costa, xa se incorporaba José Luis á disciplina do Deportivo xuvenil, que na temporada 1975-76 competía na 1ª Categoría da cidade da Coruña. Da man do seu mentor Sertucha como adestrador, o esteirán fartouse de marcar goles, algo que non pasou desapercibido para o xornalista Del Valle, que sinalaba en La Voz de Galicia (25-9-1975): "José Luis, el espigado interior del equipo juvenil del Deportivo, está demostrando ser un <<hombre gol>>. Esta cualidad rematadora ya la vino exhibiendo la temporada pasada en el Esteirana". Seguía marcando goles, a pesar de que pasara de xogar de extremo no equipo da súa vila a facelo de interior no cadro deportivista, pero as súas chegadas á área eran xa famosas na Coruña. O equipo gañou a liga sen dificultade e xogou a promoción cos campións dos outros grupos galegos. Quixo a sorte que a primeira eliminatoria fose co campión da Liga da Costa xuvenil, o UC Cee, e os ceenses deron a sorpresa ao vencer no Campo das Raíces (2-1), pero na volta en Elviña non houbo discusión e venceu o Deportivo por 6-0, con dous goles de José Luis. Tras deixar fóra ao Comercial de Lugo na seguinte rolda, quedaron sorprendentemente eliminados nas semifinais co Atlético Pontevedrés, o que lles impediu disputar o Campionato de España. José Luis, que acabou a temporada con 23 goles co cadro coruñés, xa comezara a ir convocado coa Selección Galega xuvenil contra finais de 1975, e en 1976 participa no Campionato Interrexional, nun equipo no que destacaba o xa dianteiro do Fabril, e mesmo do Deportivo nalgún encontro, o fisterrán Traba.

La Hoja del Lunes, 1-11-1976

A temporada 1976-77 comezaba co nacemento das ligas nacionais de xuvenís e o Deportivo vai estar encadrado no Grupo I. Boa temporada de José Luis, nun equipo que loitou por estar arriba, pero que no tramo final non puido engancharse ao podio e rematou no 4º posto. A esixente prensa coruñesa botoulle a culpa ao esteirán do baixón do equipo: "José Luis atraviesa un alarmante <<bache>> cuando tanto venía prometiendo. Consideramos que es peligroso creerse figura antes de tiempo y, para muchos, es lo que le viene sucediendo al de Esteiro" (Del Valle, La Voz de Galicia, 11-1-1977). Un mes despois ten a oportunidade de defenderse no mesmo xornal na primeira entrevista que lle atopamos, feita por Del Valle, na que afirma: "que nadie crea que rindo menos porque me crea un consagrado. Yo sé que necesito superarme en todos los partidos" e catalógase como "un jugador al que le gusta arrancar desde el centro y tirar a puerta cuando veo el hueco" (La Voz de Galicia, 12-2-1977). Co lanzamento á porta como grande argumento, sumaba na altura 12 goles, pero o equipo baixou o nivel, algo que el achacaba tamén a que tiveran que deixar de xogar en Riazor para facelo en Elviña. As cualidades do esteirán non pasaron desapercibidas e o 8 de maio de 1977 debuta co Fabril, que na altura estaba disputando a Rexional Preferente. Foi en Cangas do Morrazo, no partido contra o Alondras: saíu no once inicial e no minuto 59 marcou o gol que supoñía o 0-1; seis minutos máis tarde é reemprazado polo carballés Lerio e o Alondras remonta o encontro (2-1). José Luis tamén xogaría a seguinte xornada contra o Porriño (76 minutos) e o 22 de maio, tras vencer en Riazor ao Estradense por 3-0 (con gol de José Luis), proclamábase o Fabril campión. Ao cadro adestrado por José López aínda lle quedaban dous partidos que xogou enteiros o xuvenil esteirán, ante Sp. Guardés e Viveiro, para chegar aos 400 minutos co equipo fabrilista.

La Voz de Galicia, 12-2-1977

Na temporada 1977-78 xa estaba integrado na disciplina do Fabril, que competía no Grupo I da 3ª División, unha categoría que era similar á 2ªB de hoxe, pois o grupo estaba formado por equipos de Galicia, Asturias, Cantabria e Castela-León (daquela existía a 2ªB, pero con só dous grupos: Norte e Sur). O debut de José Luis nesta categoría foi o 4 de setembro en Venta de Baños (1-2). Converteuse nun fixo nas aliñacións de José López, pois foi titular en 27 partidos dos 38 da temporada, nos que conseguiu marcar 5 goles. Boa campaña do filial deportivista, que rematou na 6ª posición. Esa temporada o Fabril tamén disputou a Copa do Rei, e José Luis xogou os catro partidos desta competición: na primeira rolda contra o Cacereño, da 3ª División, ao que lle gañaron en Riazor pola mínima cun gol de José Luis, e na volta empate despois da prórroga que lle daba o pase á seguinte eliminatoria, na que lle tocou o Hércules. O equipo alacantino, que militaba na 1ª División, pasou gañando con solvencia os dous partidos.

A temporada 1978-79 foi agre e doce para o esteirán, pois por unha parte tivo que cumprir co servizo militar obrigatorio, en Cartaxena e en Ferrol, o que motivou que non puidese disputar moitos partidos. De feito, co Fabril só participou en 8 partidos de liga e 1 de Copa do Rei, nun equipo fabrilista que con Luis Rodríguez Vaz de míster conseguiu salvarse logo de moito esforzo ao quedar 17º. Pero a parte alegre foi que José Luis puido debutar por fin co Deportivo, na 2ª División. Foi o 11 de marzo, en Castalia, disputando os últimos 23 minutos do Castellón-Deportivo (2-0). O adestrador era nada menos que Luis Suárez, que na xª 11 sustituíra a Enrique Mateos, e deulle a oportunidade de xogar nesa e nas dúas seguintes xornadas, ante Almería e Castilla, tamén saíndo do banco. Nun equipo no que estaban outros xogadores costeiros como Piña, Traba ou Lerio, ía destacar un porteiro que Suárez fai debutar na xª28, o betanceiro Paco Buyo. O Deportivo conseguiu salvarse do descenso por un só punto, acabando no posto 15º.

RC Deportivo

A nova década iníciaa xa integrado na disciplina do Deportivo, na 2ª División da temporada 1979-80, na que disputou 28 partidos de liga, 16 deles como titular. Non deu marcado ningún gol na liga, aínda que si marcou 1 nos catro partidos que xogou da Copa do Rei, ante Atlético Ribeira e Rácing de Ferrol. Esta foi unha campaña nefasta para o Deportivo e para o fútbol galego, pois tanto el coma o Celta descenderon á 2ª B. O conxunto deportivista comezara adestrado por García Verdugo (xª 1-30), para facerse cargo do equipo despois o andaluz Joseíto, pero nin a solvencia de Buyo na portería, nin os goles da parella atacante Castro (15 goles) e Traba (14) evitaron a debacle. Cando as cousas van mal os xogadores pagan as consecuencias, e así a José Luis acusábano de ser pouco amigo de adestrar: "yo me entrego de lleno, pues del fútbol estoy haciendo mi vida y sé que sin esfuerzo nada se consigue. Puede ser que mi cuerpo induzca a pensar que no corro, pero lo hago siempre con interés", defendíase el, para engadir sobre a afección: "al comienzo había diversidad de opiniones, ahora la afición me anima y me trata fenomenalmente" (La Voz de Galicia, 14-03-1980).

La Voz de Galicia, 22-8-1980

Tivo que xogar logo a temporada 1980-81 na Segunda B, no Grupo I. Na pretemporada, á que chegaba despois de casar, tiña unha idea fixa: "Quiero jugar. Me refiero de forma seguida e ininterrumpida", porque tiña unha espiña cravada da temporada anterior: "comencé haciéndolo bien. Pero me quitaron, y si no te alinean poco puedes demostrar. Hubo un tiempo en que perdí la confianza. Pero eso ya pasó y tengo la moral a tope" (La Voz de Galicia, 23-08-1980). Baixo as ordes de Martínez Palomar, José Luis participou en 29 partidos, 20 deles como titular, e chegou a marcar 8 goles (1 de penalti). A superioridade dos dous grandes equipos galegos foi manifesta e os dous ascenderon, cos coruñeses de subcampións. Na Copa do Rei, o sorteo quixo que na primeira rolda lle tocase o Celta, que eliminou aos deportivistas, con José Luis de titular nos dous encontros, aínda que non completos porque no segundo deles foi expulsado.

La Voz de Galicia, 5-3-1982

De volta na 1981-82 á categoría de prata, xa era un fixo no once e figura daquel Deportivo, polo que lle empezaban a chegar ofertas: "no me hago muchas ilusiones. Lo mío es trabajar y progresar en el Deportivo", aínda que "una de mis mayores ilusiones es jugar en Primera División. Creo que no iba a desmerecer" (La Voz de Galicia, 5-3-1982). Esta campaña foi titular en 35 partidos e marcou 11 goles (4 de penalti), e foi expulsado en dúas ocasións (unha delas contra o Celta). Tamén xogou 8 dos 10 partidos da Copa do Rei que disputou o equipo (ante Lugo, Arousa, Tenerife, Elx e Sporting), marcando 3 goles. Foi unha tranquila temporada, sen problemas clasificatorios, acabando na 12ª posición. Con todo, Martínez Palomar fora substituído logo da xª 11 por Luis Rodríguez Vaz, que seguiu sacando xente da canteira como Agulló ou Vicente.

A temporada 1982-83 quedaría sempre marcada na memoria de José Luis e do deportivismo. Con Arsenio Iglesias no banco, o Deportivo contaba cun equipo moi novo -o máis veterano era o oleiro Piña, con 29 anos-. O de Esteiro fai unha temporada impresionante, converténdose sen discusión no líder do equipo. Xoga en 32 partidos de liga, un deles saíndo desde o banco, e marca 16 goles (dous de penalti). Esta cifra outórgalle o Trofeo Pichichi da 2ª División, por diante de Mejías (Cádiz) e Nery (Elxe), cun gol menos, nunha lista na que estaban Mágico González (Cádiz) e Macho Figueroa (Murcia), con 14, Butragueño (Castilla), con 13, ou Paco Clos (Barça B), con 12. Durante moitos anos foi recordado como o único centrocampista gañador deste trofeo. Xogou tamén 8 partidos da Copa do Rei nas cinco eliminatorias que disputou o Deportivo (Lugo, Gran Peña, Palencia, Alcoyano e Athletic), nos que marcou seis goles. Lesionado, non puido xogar nos oitavos contra o Athletic en Riazor (0-0), pero en San Mamés din as crónicas que fora un dos mellores do partido ante uns leóns que acababan de gañar a liga, con xogadores como Zubizarreta, Goikoetxea, Urkiaga, Sarabia, Julio Salinas... A gran temporada do esteirán tamén se reflectiu no equipo, que por fin volvía loitar polo ascenso á 1ª División, e agora parecía que o tiña na man. Escapoulle unha oportunidade na penúltima xornada empatando en Linares (0-0), pero abondaba empatar na última en Riazor ante o Rayo Vallecano para lograr o obxectivo. Nunha das tardes máis negras do deportivismo, o conxunto coruñés perdía por 1-2 e esfumábase o ansiado ascenso.

A decepción da temporada anterior parecía que lle seguía afectando ao equipo na 1983-84, na que se mostraba máis irregular. Seguía Arsenio no banco, pero José Luis lesionouse a comezos da liga, e botou moito tempo fóra, con recaída incluída. Só xogou 25 partidos de liga e marcou 2 goles (1 de penalti). A súa menor contribución a bo seguro que lle afectou a un equipo que rematou 9º, aínda que a 4 puntos do ascenso, nunha liga dominada polos filiais Castilla e Athletic B, polo que ascenderon o 3º, 4º e 5º. Onde si realizou boa campaña o Deportivo foi na Copa do Rei, onde chegou aos cuartos de final, onde caeron co Real Madrid, a pesar de que os madridistas perderan en Riazor (2-1), pero no Bernabeu gañaron os brancos (3-0). José Luis xogou os dous partidos contra o Madrid, para un total de cinco na Copa (un co Ourense e dous co Castellón), sen marcar ningún gol.

José Luis, o capitán do Deportivo

Xa completamente recuperado, José Luis volve facer unha boa temporada na 1984-85, pero non así o equipo. O esteirán xogou 30 partidos de liga como titular, e marcou 13 goles (sete de penalti), mentres o equipo loitaba por eludir o descenso. O equipo de Arsenio acabou nunha 13ª posición que sabía a pouco na Coruña. Na Copa do Rei volveu toparse cun grande no seu camiño: tras eliminar a Gran Peña, Pontevedra e Linares, nos oitavos de final tocoulle o Atlético de Madrid, que non puido gañar en Riazor (1-1), pero si o fixo no Manzanares (5-2), onde José Luis marcou un gol, o segundo del nesta competición.

Caricatura de Siro
La Voz de Galicia,
24-10-1986

Cambio de rumbo no Deportivo na 1985-86 coa fichaxe de Txutxi Aranguren para o banco. José Luis segue liderando o equipo, "sueña con pasearse de blanquiazul por la primera división, <<y ya el próximo año>>", contáballe a Jesús Naya nunha entrevista, na que o xornalista afirmaba que "está triunfando, y podría haber triunfado aún más si se hubiesen materializado las ofertas que por él se hicieron procedentes de equipos de campanillas" (La Voz de Galicia, 24-10-1986). Xogou 33 partidos de liga, todos de titular, e marcou 6 goles (2 de penalti). O equipo estivo pelexando o ascenso ata o final, pero rematou a só un punto de logralo, na 6ª posición, sendo decisiva a derrota en Oviedo (1-0) na penúltima xornada. Na Copa do Rei, José Luis xogou os seis partidos e marcou 2 goles nas tres eliminatorias que disputaron os deportivistas (Rácing de Ferrol, Lugo e Lleida).

La Voz de Galicia, 26-1-1987

A temporada 1986-87 foi moi especial para José Luis, a pesar de que só xogou 28 partidos dos 44 que disputou o Deportivo nunha liga tamén especial. Un invento federativo organizou a liga en dúas fases: unha primeira que era unha liga regular de 34 xornadas, e segundo a clasificación final desta, unha segunda, cos 6 últimos formando un grupo para evitar o descenso, e os 12 primeiros loitaban polo ascenso divididos en dous grupos: nun estaban o 1º, 3º, 5º, 7º, 9º e 11º da liga regular, e no outro os clasificados nos postos pares. Partían todos os equipos nesta segunda fase cos puntos conseguidos na primeira, e os tres que sumasen máis ao final ascendían. O Deportivo, que fichara de adestador a Eusebio Ríos, fixo unha excelente liga regular, acabando 2º, a tres puntos do Valencia, e dous de vantaxe sobre o Logroñés e tres sobre o Celta. Pero o club coruñés baixou na segunda fase e acabou no 5º posto, a seis puntos do Valencia e a tres de Logroñés e Celta, que foron os que ascenderon. José Luis intervira como dixemos en 28 partidos, en todos titular menos no último, xa intrascendente, da última xornada en Riazor ante o Castellón (0-2), no que saíu desde o banco. Ese partido foi o último de José Luis coa camiseta do Deportivo e o 21 de xuño de 1987 acabábase a lenda deportivista do rapaz de Esteiro, curiosamente ante o mesmo rival co que debutara. Esta temporada marcara 8 goles (4 de penalti), sendo o último na penúltima xornada, en Malaga o 14 de xuño. O xogador de máis clase do Deportivo da década dos oitenta abandonaba o club, case pola porta de atrás. "Había espectadores que me chillaban y otros que estaban a favor. En los momentos difíciles del equipo, el aficionado quería que yo lo resolviese todo. Era un jugador más y no me salía lo que quería hacer porque no sale siempre", aínda que lle bota a culpa do fracaso do equipo e da súa saída á directiva: "perdieron los papeles", "José Luis califica su última etapa en el Deportivo de <<desastre auténtico>>" (La Voz de Galicia, 25-7-1988).

Primeira División e o Betis

Caricatura no ABC
de Sevilla, 7-3-1988

Por fin puido José Luis xogar en Primeira División, e non foi co Deportivo, senón co Real Betis Balompié da temporada 1987-88. O seu debut non puido ser mellor, porque no primeiro partido de liga, o 30 de agosto de 1987, enfrontábanse ao eterno rival, o Sevilla CF. No Sánchez Pizjuán o rapaz de Esteiro dixo aquí estou eu e marcou o primeiro gol do partido; vitoria bética como carta de presentación (1-2). Pero os comezos foron duros: "No me aclimataba bien y hacía mucho calor. Además, soy un poco tímido y eso contrasta con el carácter andaluz", dicía unha vez rematada a temporada (La Voz de Galicia, 25-7-1988). Pero pouco a pouco foi adquirindo importancia no equipo para acabar xogando 30 partidos de liga -26 como titular- e marcar 7 goles (2 de penalti), o que o converteron no seu máximo goleador a pesar de ter dianteiros como o Pato Yáñez ou Poli Rincón. Tamén xogou de titular os catro partidos da Copa do Rei (Eldense e Sabadell). Con todo, non foi un bo ano para o Betis, pois estivo sempre pelexando por non descender, primeiro con John Mortimore no banco (xª 1-21) e logo cun home da casa, Pedro Buenaventura.

A segunda temporada en Primeira, a 1988-89, foi un desastre. O Betis reforzárase con homes de gran calidade como o porteiro Pumpido, Manolo Hierro, Calderé ou López Ufarte. E José Luis empeza xogando da man do novo adestrador, Eusebio Ríos, co que xa coincidira na Coruña, pero na xª 7 cae lesionado ante o Barcelona e practicamente se lle acaba a temporada. Volveu nas últimas xornadas, pero xa testimonialmente, porque o equipo estaba sufrindo para non descender e non daba entrado nas aliñacións. O Betis queda 17º e ten que xogar a promoción de descenso fronte ao 4º da Segunda, o Tenerife; os tinerfeños conseguen un contundente 4-0 na ida, e o 1-0 do Betis da volta non chega e o equipo descende. José Luis non xogou un minuto nestes encontros, e só participara en 12 en toda a liga (un como suplente), sen marcar ningún gol. Eusebio Ríos fora despedido tras a xª 13, e tras dúas xornadas con Buenaventura, fichan a Cayetano Ré, que tampouco acaba a temporada, e volve Buenaventura para as seis últimas xornadas e mais a promoción.

José Luis no Betis

Acababa a aventura de José Luis na Primeira División e volvía á 2ª na 1989-90, co claro obxectivo de ascender. O esteirán non era tan titular como adoitaba, pois xogou 27 partidos de liga, seis deles como suplente. Por segunda temporada consecutiva non marcaba ningún gol, nin tan sequera nos catro partidos que xogou da Copa do Rei (Mallorca, Castellón -2- e Cádiz). Enfrontouse por vez primeira ao Deportivo: o 10 de setembro no Villamarín xogou os últimos 12 minutos, e o 28 de xaneiro disputou todo o encontro en Riazor: "Al principio salí algo nervioso, porque no me veía yo jugando contra el Deportivo, mi ex-equipo, después de tantos años aquí. El público estuvo fenomenal, apoyando a su equipo. Conmigo también se portó bien, y se demostró que la mayoría de la gente de La Coruña es favorable a mí" (La Voz de Galicia, 29-1-1990). A pesar do troco de adestrador -Julio Cardeñosa substituíu a Juan Corbacho na xª 33-, o Betis conseguiu o ascenso á 1ª División tras quedar 2º na clasificación, coa grande actuación de Pumpido na portería e os goles de Pepe Mel (22). Pero o camiño de José Luis esta temporada non foi de rosas, e tivo un grave enfrontamento co público, que fixo que o seu adestrador Corbacho anunciase que "no jugará más en el estadio Benito Villamarín tras las declaraciones del pasado domingo contra la afición bética. José Luis Vara manifestó el domingo que el público del Betis <<no es la mejor afición del mundo, como se está diciendo>>, y añadió que a él le <<sudaba>> el público del Betis", algo que aceptou o esteirán: "en Galicia usamos la expresión <<a min súdama>>, que quiere decir que si yo salgo a un terreno y sé desde un principio que el público, al fallar una pelota, va a comenzar a chillarme y va a influír en lo que tengo que hacer, tengo que decirle al míster que no me ponga y eso es lo que quise decir" (La Voz de Galicia, 29-3-1990). Despois deste incidente só xogaría tres partidos máis como visitante, e evidentemente ía abandonar o equipo ao remate da temporada.

Últimos equipos: Orihuela, Granada... e Xove Lago

Continuou na temporada 1990-91 na Segunda División, e facíao nun conxunto que acababa de ascender a esta categoría, o Orihuela Deportiva. José Luis mantivo uns números similares aos da última campaña no Betis, e xogou 29 partidos de liga, nos que marcou 1 gol, e outros 5 da Copa do Rei (Andorra -2-, San Roque e Español -2-). Excelente foi a actuación do equipo, que rematou na 5º posición, a só tres puntos de xogar a promoción de ascenso á 1ª, e iso que despois da xornada 7 a directiva cesara a Nando Yosu para poñer no sitio a Tomeu Llompart. Pero as contas da feira non cadraron coas do mercado e o equipo é descendido á 2ª B por impagos, o que se convertería na súa morte anunciada (desapareceu logo da temporada 1991-92).

José Luis coa camisola
do Granada CF 93-94

José Luis abandonou o conxunto alacantino e fichou nun histórico, o Granada CF, que na temporada 1991-92 militaba no Grupo IV da 2ª B. Xogou 26 partidos de liga, nos que marcou dous goles de penalti, e outros dous da Copa do Rei ante o Jaén, marcando un gol. No equipo granadino coincidiu outra vez con Juan Corbacho, aínda que este foi despedido tras a xª 24, e faise cargo do equipo José Juan Parejo para rematar a competición na 9ª posición. No equipo estaban o porteiro Notario e o central Antonio Álvarez, de quen diría o de Esteiro que fora o xogador máis profesional co que coincidira.

No Granada estaba cómodo, e iso notouse na súa segunda temporada alí, a 1992-93. Xogou 32 partidos da liga, nos que marcou 4 goles, e coa clasificación do seu equipo para disputar a promoción de ascenso á 2ª División disputou 6 partidos máis, aos que lles hai que sumar 5 da Copa do Rei (Macael -2-, Estepona e Cartagena -2-). Con outro vello coñecido no banco, Nando Yosu, o equipo granadino rematou na 3ª posición do Grupo IV, e disputou a promoción no Grupo D, no que estaban Murcia, Getafe e Barakaldo, no que non tivo moita fortuna e quedou último.

Coa pretensión de repetir o ano anterior iniciou o Granada a temporada 1993-94; para iso o club seguía confiando en Nando Yosu e fichara un dianteiro da categoría de Pepe Mel. O esteirán seguía mandando no centro do campo, disputando 29 partidos de liga, nos que chegou a marcar 7 goles (2 de penalti), e outros catro da Copa do Rei (Jaén e Almería). O Grupo IV estivo moi igualado, e un mal final de temporada (1 punto nas tres últimas xornadas) levaron ao Granada ao 6º posto, fóra da promoción de ascenso. José Luis despedíase así do fútbol profesional, xogando o seu último partido o 24 de abril de 1994 contra o At. Malagueño (2-2); antes, o 13 de marzo, marcara en Las Palmas o seu último gol (2-3).

Cando parecía unha retirada confirmada, coa súa volta para establecerse na Coruña, salta a noticia da súa fichaxe pola UD Xove Lago, club da Mariña luguesa que na campaña 1994-95 militaba no Grupo I da 3ª División. Tras disputar como titular os seis primeiros partidos de liga, decide non continuar no equipo polo cansazo de ter que desprazarse desde a cidade herculina ata Xove para adestrar toda a semana. O 9 de outubro de 1994, con 36 anos, xogara o seu último partido, na Lomba ante o Arousa, cun marcador que non lle fai xustiza (7-0). O seu último gol, e único desta temporada, fora nas Somozas, o 25 de setembro.

Adestrador

La Voz de Galicia, 2-11-95

Xa a finais de 1986 afirmaba José Luis: "estoy seguro de jugar seis temporadas más. Después seguiré en el fútbol, porque esto forma parte de mi vida" (La Voz de Galicia, 22-11-1986). Tiña claro o futuro o de Esteiro, e tras seguir xogando sete temporadas e pico, ía seguir ligado ao fútbol, xogando nos veteranos (no Piadela, xunto a ex-deportivistas como Traba ou Silvi), pero tamén desde o outro lado, desde do banco. A Escola Municipal da Coruña foi o inicio dunha carreira de adestrador que comezaba no fútbol base. Pero no verán de 1995 chégalle unha oferta dun equipo sénior e non o dubida. A SDC Ordes, que acaba de descender da 3ª División, reclama os seus servizos para a nova temporada 1996-97 na Preferente e alá vai o de Esteiro. Non debuta mal, pois o equipo remata na 5ª posición, a un só punto do 3º, pero moi lonxe do ascenso: a 18 do Vista Alegre e 10 de Lemos. Continúa no equipo na campaña 1996-97, pero as prestacións baixan e o Ordes queda no 12º posto, máis cerca do descenso que do ascenso, aínda que sen pasar apuros.

La Voz de Galicia, 11-10-97

Abandona o equipo e non atopa un novo para a temporada 1997-98, ata que unha chamada de Malpica xa iniciada a liga o leva de novo aos bancos. A SCD Malpica acababa de ascender á 1ª Rexional, pero formara un equipo con miras á Preferente e tras a xª 7 as cousas non ían ben (14º), polo que a directiva cesa ao adestrador e ficha a José Luis. Con el equipo vai cara a arriba e chega á última xornada co ascenso na man, tan só lle tiña que gañar ao Boiro, rival directo, na Pedra Queimada para logralo. Pero vencen os do Barbanza e a SCD Malpica non consegue o ansiado ascenso, quedando na 4ª posición, a tres puntos do Val e do Boiro. Pero el continuaría no equipo malpicán na 1998-99, na que seguiu a súa boa xeira e logran proclamarse campións -empatados a puntos co Bergantiños, pero con mellor golaveraxe-, grazas aos 105 goles marcados.

Non continuou José Luis en Malpica, pero non lle faltaron ofertas. A que aceptou para a temporada 1999-2000 foi a do Atlético Arteixo, equipo que acababa de descender da 3ª División, e que se postulaba como favorito nesta Preferente. Fixéronse fichaxes importantes -algunhas non puideron rematar a liga por problemas económicos-, e o equipo acabou no 6º posto, moi lonxe do ascenso (Malpica a 22 puntos e Sp. Pontenova a 13). Ese ano o At. Arteixo chegou á final da Copa da Coruña, pero perdeu en Riazor co Laracha CF (2-1), poñendo fin o de Esteiro á súa experiencia na Ponte dos Brozos.

Co Bergan no Platas Reinoso
de Baio na Copa da Costa 2001
[Foto: JM Ferreiro]

Nova etapa en Carballo que se inicia na 2000-01 co Bergantiños FC, tamén na Preferente. Moita ilusión nos carballeses por lograr o ascenso á 3ª División, pero o equipo rematou no 7º posto, a 29 puntos do Negreira e a 19 do At. Arteixo. Unha vez sen opcións na liga intentaron gañar a Copa da Costa, pero sorprendentemente perderon na final ante o CF Dumbría da 2ª Rexional. Continuou na campaña 2001-02 no equipo carballés, e esta temporada xa todo foi máis rodado e mantéñense arriba todo o ano, conseguindo o ascenso na antepenúltima xornada. En setembro de 2001 creáranse en Carballo as Escolas Luis Calvo Sanz, e José Luis vai intervir activamente nos vindeiros anos desde o posto de director deportivo. Esta mesma temporada, no mes de marzo ten que facerse cargo do equipo xuvenil do Bergantiños, ao que consegue ascender á Liga Galega.

Manteado logo de gañar a liga 01-02.
La Voz de Galicia, 7-5-2002

Na campaña 2002-03 volvía o Bergantiños á 3ª División despois de oito temporadas e facíao da man de José Luis, que consegue armar un bo bloque co que manter a categoría. 15º posto, cun punto por riba do descenso, sendo o rei do empate (17) e o menos goleador do grupo. Ese mesmo ano conseguen o título na Copa Deputación da Coruña ao gañarlle na final en Riazor ao Imperátor (2-1). A 2003-04 foi a cuarta temporada do esteirán en Carballo, e mantivo o equipo nos postos medios, sen posibilidades de disputar o play-off, e sen perigo de descenso: 10º posto. Ao final desta campaña considera que rematou un ciclo e abandona a entidade. Onde seguía involucrado era nas Escolas Luis Calvo, como director deportivo e adestrador do equipo alevín A.

La Voz de Galicia, 1-2-2005

A nova etapa lévao a uns poucos quilómetros: A Laracha. Collía un equipo que volvía á 3ª División na 2004-05 despois de varios anos, e mantívoo nos postos altos da clasificación -mesmo chegou a ser líder varias xornadas-, pero ao final non logrou entrar no play-off, quedando a tres puntos, no 5º posto. Continuou no Laracha CF na 2005-06, marcando a permanencia como obxectivo ao ter un dos presupostos máis baixos, pero o equipo axiña se colocou de novo nas primeiras posicións e o obxectivo cambiou. O seu bo facer non pasou desapercibido e no mes de febreiro soa como posible substituto dos irmáns Veiga no Racing de Ferrol, da 2ª División A. O que era un rumor converteuse en realidade no mes de abril. A directiva larachesa non lle pon ningún impedimento, a pesar de que deixaba o equipo na 3ª posición, lonxe do líder pero tamén con vantaxe sobre o 5º para así xogar a promoción. Pola contra, o Racing marchaba 20º, con 8 puntos sobre o Málaga B e 10 sobre o Eibar, e tiña a só 1 punto a Castellón e Tenerife, que era o que marcaba a permanencia. Volvía José Luis á súa categoría, na que tantos partidos xogara (270) e facíao para salvar un equipo galego. Pero as cousas non lle foron ben, nos nove partidos con el no banco só conseguiu dous empates, o último na derradeira xornada en Eibar para evitar ser penúltimo. Acabou o equipo no posto 20º, con dous puntos de vantaxe sobre o Eibar e un sobre o Málaga B, e a 14 do Tenerife, que marcou a salvación.

No banco do Rácing de Ferrol

Na temporada 2006-07 falábase dun interese do Orihuela CF -club fundado despois da desaparición do Orihuela Deportiva no que el xogara-, para ir adestrar alá. Pero non se deu a posibilidade e para sorpresa de todos, José Luis asina como adestrador do Laracha CF. Volvía confiar nel o equipo revelación das dúas últimas temporadas, que acabara xogando o ano anterior o play-off da man do director deportivo da entidade, Pedro Vila. A pesar diso, seguían cun dos presupostos máis baixos, e iso notouse pois este ano transitou polos postos perigosos, sen que José Luis lograse remedialo. Na penúltima xornada certificouse o descenso, quedando ao final no 19º posto, a seis puntos da salvación. Aínda así a confianza da directiva no míster era total e aguantouno ata o remate. Unha vez finalizada a temporada, José Luis anunciaba a súa marcha do club. Esta temporada volvera exercer as funcións que facía nas Escolas Luis Calvo, que tivera que deixar cando fichou polo Racing de Ferrol.

Na 2007-08 un novo proxecto ilusionante, o do CCD Cerceda, equipo que levaba varios anos na elite da 3ª División sen lograr o ascenso. Mantívéronse nos postos altos, e aínda que axiña perden a posibilidade de saíren campións por canto o Ciudad de Santiago se dispara na táboa, seguen na pelexa por entrar no play-off. Un punto foi o que lle faltou ao equipo para entrar, ocupando a 5ª posición. Malia todo, antes de rematar a temporada xa lle renovaran para a seguinte. Xa a estaba planificando, cando, o 11 de xuño de 2008, anuncia que ten que deixar o banco do Cerceda por motivos de saúde, abandonando tamén o seu labor nas Escolas Luis Calvo.

La Voz de Galicia, 24-4-2009

O cancro cortaba a traxectoria deste home que vivira por e para o fútbol, e o 23 de abril de 2009 falecía na Coruña, á idade de 50 anos. Sucedéronse as homenaxes do fútbol galego -parece que o máis reacio a facela fora Lendoiro no Deportivo-. O trofeo internacional de fútbol-7 de Carballo que organizaban as Escolas Luis Calvo pasouse a denominar "Memorial José Luis Vara", mentres que o novo campo de fútbol de Esteiro, o campo da Salina, por acordo unánime da corporación municipal muradá denomínase desde entón "Campo Xosé Luís Vara". Os seus restos repousan no cemiterio de Esteiro, na vila que o viu nacer e que o viu crecer para o fútbol, preto do seu campo do Artón, onde empezou a converterse nunha lenda do fútbol galego.