Ramón Polo, o mellor xogador nacido na Costa da Morte, figura histórica do RC Celta

Ramón Polo Pardo naceu na vila de Corcubión o 13 de abril de 1901, e tardaría bastantes días en bautizarse para o que era habitual na época (o normal era facelo o mesmo día ou ao seguinte), segundo lemos na súa partida de bautismo: “En la Iglesia Parroquial de Corcubión a veinte y un días de Abril año de mil novecientos uno; yo Don Lino Blanco bauticé solemnemente y puse los S. Oleos con el nombre de Ramón a un niño que nació en el día trece del mismo mes hijo legítimo de D. Baltasar Polo y Emilia Pardo, él cabo de mar de esta villa; abuelos pat^s José y Nicolasa Vázquez; maternos D. Ignacio y Margarita Moreira, todos ellos del Ferrol; fueron padrinos Ramón Pais y su mujer Ana López...”. Como se desprende da información proporcionada por esta partida bautismal, Ramón Polo era fillo dos ferroláns Baltasar Polo Vázquez e Emilia Pardo Moreira. Este matrimonio chegara a Corcubión por motivos laborais, pois Baltasar traballaba como cabo de mar, e fora destinado ao porto corcubionés. Do matrimonio naceron 10 fillos, sete deles en Corcubión, aínda que algúns morreron axiña. Deberon chegar pouco antes de 1894, que é cando nace Clemencia Emilia (14-4-1894), a primeira corcubionesa da familia. Antes naceran Joaquín, José e Agustín. Despois da primeira filla, chegaron Alfredo Ramón, que naceu o 10 de febreiro de 1896, Manuel o 31 de marzo de 1898 e Enrique o 8 de agosto de 1899. Antes de que nacese o noso protagonista xa falecera Enrique (o 13 de febreiro); despois nacerían dous máis, mais de escasa vida: Emilio Manuel Marcos Esteban naceu o 25 de abril de 1904 e faleceu o 7 de agosto do mesmo ano, e Fernando Manuel naceu o 28 de xaneiro de 1907 e morreu o 4 de agosto de 1907. Era Ramón o oitavo irmán, aínda que el só coñeceu seis maiores, e acabou por ser o benxamín da familia pola morte dos seus continuadores.

Seus pais eran, como vimos, ferroláns, de familia relacionada coa Mariña e co porto militar. Por parte paterna, Ramón tiña dúas tías, Carolina e Ángela (esta casada co sarxento da Mariña, Domingo Baamonde), e por parte materna outros dous tíos, Josefa e Ramón. Seus avós maternos, Ignacio Pardo de Cela Pérez e Margarita Moreira Santos, tamén estaban relacionados co exército.

Debuxo do Corcubión de 1920 publicado en Nerio

Cando Ramón apenas contaba con 7 anos tivo que marchar de Corcubión. Seu pai foi destinado a Redondela por orde do 26 de maio de 1908. Atrás quedaba a infancia na vila de San Marcos, onde deu as súas primeiras patadas a un balón, seguramente na compaña doutros rapaces da burguesía local contemporáneos del, como os irmáns Miñones Bernárdez, os Pais (fillos e sobriños de seus padriños), o futuro dramaturgo e xornalista no Uruguai Arturo Carril... O pai de Ramón sufriu nos anos seguintes continuos cambios de destino: Vigo, Pontevedra, Gran Canaria, Lanzarote, Vilagarcía..., así que a familia decidiu asentarse na Guarda. Na vila do Rosal comezou Ramón a estudar no Colexio de Camposancos, e continuou a súa paixón polo fútbol no Campo do Codesal. A proximidade da vila guardesa con Vigo seguramente fixo que a febre do fútbol chegase aquí moito antes que a outros lugares, e así en 1915 xa se funda o Deportivo Guardés, e ese mesmo ano inaugúrase o novo Campo de Chans, e alí, non podía ser doutro xeito, estaba Ramón Polo.

En outubro de 1916 concédenlle unha bolsa de estudos para ingresar no Seminario de Tui. Os seminarios, esas institucións que foron canteira de curas, pero tamén de grandes futbolistas galegos, non fixo unha excepción co primoxénito dos Polo, e axiña se viu que a súa carreira eclesiástica se ía ver apartada por outra máis prometedora, a de futbolista. As condicións deste rapaz non pasaron desapercibidas, e non tardaría en chamar ás súas portas o fútbol profesional, ou máis ben naquela época, semiprofesional. Un dos grandes clubs galegos de comezos do século XX, o Fortuna vigués, vaino incorporar ás súas filas.

Fortuna F.C.

O Fortuna Football Club fundouse en Vigo en 1906 e era o equipo da clase obreira e dos mariñeiros de Bouzas, barrio no que tiña o seu campo de fútbol; o seu gran rival era o Vigo C.F., que se fundara en 1905 (en 1913 cambiaría de denominación pola de Vigo Sporting Club) e era o equipo da xente do centro urbano e mais do barrio de Coia, campo no que xogaba. Os dous clubs foron os dominadores do fútbol galego ata que se fusionaron en 1923. Das primeiras 16 edicións do Campionato de Galicia, conseguiron oito títulos cada un, sen darlles ningunha opción aos seus rivais, que naquela época eran fundamentalmente o Deportivo da Coruña e o Pontevedra Sporting. Lembremos que a Liga española non se empezou a disputar ata 1928, e que aínda que a Copa do Rei xa se celebraba desde 1902 (o Vigo CF perdeu a final co Real Madrid en 1908), o torneo galego era a máxima competición para estes clubs. O Campionato de Galicia desenvolveuse entre 1906 e 1940, disputándose 32 edicións, das que 23 foron parar a clubs vigueses. Estes foron os campións: Fortuna FC (8 títulos en 15 participacións), Vigo Sporting (8 títulos en 16 participacións), RC Celta (7 títulos en 15 participacións), RC Deportivo da Coruña (6 títulos en 24 participacións), Racing de Ferrol (2 títulos en 16 participacións) e Eiriña de Pontevedra (1 título en 15 participacións).

Pois ben, Ramón Polo comeza a xogar no chamado equipo infantil do Fortuna, que en realidade viña a ser o que hoxe serían os xuvenís, e en 1918 xa debuta co primeiro equipo. Aínda que sería ao ano seguinte cando se incorpora de facto ao seu plantel, aínda que o Fortuna FC non pode xogar o Campionato de Galicia da temporada 1919-20 ao ser inhabilitado pola Federación Galega (a temporada anterior negárase a entregarlle o trofeo de campión ao Vigo Sp. por considerar inxusta a vitoria destes). Xa que logo, a temporada 1920-21 vai ser a súa primeira temporada nesta competición, e vaino facer ao grande pois proclámase campión, título que repite ao ano seguinte.

Pero na campaña 1920-21 o Fortuna tamén realizou unha gran Copa do Rei, plantándose nas semifinais ante o Real Unión de Irún; no partido de ida en Coia, Polo colaborou cun gol á goleada (5-1), e na volta o cadro vasco logrou gañar ao final de todo (3-2), e como daquela non contaban os goles, houbo que celebrar un partido de desempate en Madrid, e o Fortuna a piques estivo de gañar, xogando case todo o encontro cun xogador mancado [lembremos que ata 1970 non se regulamentou os cambios de xogadores, aínda que en España desde unha década antes podíase substituír o porteiro en caso de lesión], e contra o final logrou remontar o Real Unión (4-3). As condicións deste interior esquerdo (o "insider" -como era adoito chamarlle coa terminoloxía inglesa- era o que ocupaba o posto na dianteira entre o extremo e o dianteiro centro), goleador e dun potente disparo traspasaron fronteiras e o FC Barcelona intenta a súa fichaxe. No mes de agosto xa se comentaba na prensa que a vindeira campaña ía ser xogador do club catalán, e en decembro o Fortuna chega a un acordo para que fiche polos azulgranas, pero de súpeto todo se torce e o traspaso vénse abaixo "por asuntos particulares". A razón da non fichaxe parece que estivo na negativa da nai de Ramón en que o seu fillo marchase para a cidade catalá sendo aínda tan novo, a pesar de que lle ofrecían unha ficha dunhas 15 mil pesetas.

A Selección Galega

1º partido da Selección Galega

Un mes antes, en concreto, o 19 de novembro de 1922, Polo foi titular no primeiro partido da historia da Selección Galega, que comezou nesa data a disputar o Campionato Interrexional. No vigués campo de Coia, o combinado galego venceu á selección de Castela por un claro 4-1, co segundo gol galego obra de Polo. O 7 de xaneiro de 1923, no mesmo campo, a Selección Galega enfróntase nun encontro amigable coa Selección de Lisboa, que contiña case a totalidade dos integrantes da selección portuguesa. A vitoria foi para os galegos cun claro 3-1, que remontaron o tanto inicial portugués con dous goles de Polo. Sete días despois, a selección galega viaxa a Sevilla para enfrontarse á andaluza nun decisivo encontro do Campionato Interrexional, e nova vitoria do equipo galego por un contundente 1-4, con novo gol de Polo que serviu para desfacer o empate co que se chegara ao descanso. Cómpre sinalar que neste encontro produciuse un desagradable incidente que fala da potencia que Ramón Polo lle imprimía ao balón, pois un forte disparo seu a queimarroupa sobre o ventre do porteiro andaluz Larumbe causoulle a este unha grave lesión, da que tivo que ser operado e que lle impediu volver xogar ao fútbol. Tras a vitoria en Sevilla a selección galega clasificábase para a final do Campionato Interrexional, que se ía celebrar o 25 de febreiro no Campo de Coia, e o rival era a selección asturiana, que viña de desfacerse das potentes seleccións vasca e catalá. Os galegos parecían os favoritos por xogaren na casa, e máis cando Polo marca o primeiro gol do partido, pero os asturianos empatan antes do descanso, e na segunda parte marcan dous goles máis para gañar o campionato. Magnífica a actuación do corcubionés, que marcou en todos os encontros da selección galega, con cinco goles en catro partidos.

RC Celta: máximo goleador da historia do club

O 23 de agosto de 1923 ten lugar en Vigo un feito histórico: o nacemento do Real Club Celta, que xorde da fusión entre os dous grandes clubs da cidade, o Fortuna FC e o Vigo Sporting. Frustrada a súa fichaxe polo FC Barcelona, Ramón Polo vaise integrar no cadro de xogadores do novo club e aquí vai forxar a súa lenda.

Comeza participando no Campionato de Galicia, única competición oficial que existía na época xunto coa Copa do Rei. O Celta proclamouse campión nas tres primeiras edicións nas que participou, e co equipo, claro está, tamén Ramón Polo: 1923-24, 1924-25 e 1925-26. En abril de 1924 Ramón Polo impresionou aos membros da selección do Uruguai que fixo escala en Vigo para xogar dous partidos contra o Celta no seu camiño cara ás Olimpíadas de París, onde se proclamaría campioa. O 10 de abril un equipo de fútbol suramericano xogou por vez primeira en Europa, e foi a Selección do Uruguai contra o Celta no Campo de Coia, con vitoria uruguaia por 3-0, e tamén gañou o día 13, nesta ocasión por 4-1. Con estes encontros iniciaríase unha curiosa relación de Polo co fútbol suramericano. Ao ano seguinte, sería o Boca Juniors o que viñese a Vigo de xira, e xogou tamén dous encontros en Coia. O 5 de marzo os arxentinos vencéronlle ao Celta por 1-3, pero o salientable foi o gol de Polo: “Casal centra corto y por bajo a Polo, quien mete rápidamente el pié, para disparar un shot raso y tan fulminante, que cuando Tesorieri se estira en <<plongeón>> , el balón está en las mallas. Es un goal fantástico, el mejor de toda la tarde”, podíase ler ao día seguinte no Faro de Vigo. A noticia viña de que os arxentinos gabábanse de que o porteiro Tesorieri era imbatible, e Polo conseguira marcarlle. Pero non quedou aquí a cousa, pois o 8 de marzo xogaron de novo e o Celta gañou por 3-1, e os titulares da prensa viguesa rezaban: “Galicia inflige la primera seria derrota en Europa al formidable football sudamericano” (Faro de Vigo, 10·3·1925).

Centrándonos de novo na competición oficial, na temporada 1924-25 o Celta alcanza as semifinais da Copa do Rei, e o seu rival foi o Arenas de Getxo, equipo que vence en terras vascas (1-0), e nun pobre partido dos dous empatan en Coia (1-1), o que deixaba aos vigueses fóra da final. Repetiu o Celta semifinal ao ano seguinte, e desta vez o rival foi o Athletic -aínda se escribía así- de Madrid e xogouse a eliminatoria a partido único en Bilbao. Cun gol de Polo o Celta adiantouse 2-1, pero a escasos minutos para o final, os madrileños lograron igualar co porteiro céltico tirado no chan lesionado; o partido foise á prórroga co Celta cun home menos pois o meta non puido continuar e un defensa tivo que ocupar o seu sitio; os celestes non aguantaron e o Athletic madrileño marcaría un terceiro gol que os clasificaba para a final.

En 1927, a revista madrileña Gran Vida publicaba un artigo sobre a figura de Ramón Polo, facendo fincapé nunha das súas principais características, o forte disparo da súa perna esquerda: "El céltico 'recordman' del chut. No creemos exagerar asegurando que ningún otro equipier de España puede compararse en fortaleza de chut con el gran interior izquierda del Celta, D. Ramón Polo. Esto ha sido proverbial en España, y recordamos que cuando al romper Alcántara la red francesa, en el encuentro de Burdeos, los periódicos deportivos galos se llenaban de admiración ante el fortísimo chut del jugador catalán, añadían: <<pero España tiene aun otro interior izquierda todavía más formidable chutador: ¡Polo!>> (...) ...la gloria de su chut, su repertorio de filigranas, dominio de balón, temple en el pase y velocidad, que hizo de él durante no poco tiempo el mejor interior de España".

Nas temporadas 1926-27 e 1927-28 o Celta só chegou ata os cuartos na Copa do Rei, a pesar da boa actuación de Polo, que marcara 10 e 14 goles, respectivamente. Neste 1928, a comezos de maio, a selección do Uruguai volve facer parada en Vigo camiño doutros Xogos Olímpicos, neste caso os de Amsterdam, nos que novamente o combinado uruguaio volve proclamarse campión. Nesta ocasión non houbo partidos amigables, pois o barco non fixo máis que unha pequena escala no porto vigués, o que foi aproveitado pola madrileña revista Estampa para facer unha entrevista a bordo, cun entrevistador de excepción, o capitán do RC Celta, Ramón Polo, que fixo de anfitrión ante os xogadores uruguaios. O interior corcubionés fíxolle unha serie de preguntas ao capitán da selección charrúa, Nazassi, e a revista reproduce tamén unha foto das dúas figuras futbolísticas.

Ese mesmo ano, pero a finais de xuño, o RC Celta inicia unha xira pola Arxentina e o Uruguai, onde van ser recibidos coma heroes pola prensa local, sobre todo pola da colectividade galega. A prestixiosa revista Céltiga, da que formaban parte Ramón Suárez Picallo ou Eduardo Blanco Amor, vai levar a figura de Ramón Polo á portada do seu número 84, e xa no número seguinte aparece unha ampla reportaxe da presenza do equipo vigués polas terras do Prata. O mesmo sucede noutras publicacións como o Correo de Galicia. Con esta viaxe, Polo completaba o círculo da súa relación co fútbol riopratense.

1929 vai ser o ano no que dea inicio o campionato de Liga de fútbol en España, no mes de febreiro, aínda que oficialmente se considere a temporada como 1928-29. A sorpresa veu da non inclusión do RC Celta como un dos dez equipos que ían compoñer a Primeira División, para a que se decidira que ían formar parte todos os equipos que chegaran algunha vez á final da Copa do Rei, e aínda que o Vigo Sporting si o fixera, non se aceptou ao Celta a pesar de ser fillo do primitivo club vigués. A ridícula decisión complicou á propia Federación, pois só tiña nove equipos, e decidiu organizar un torneo eliminatorio de oito equipos para elixir o décimo representante. O Celta si que estivo presente neste torneo, pero o campión foi o Racing de Santander e sería este quen participase na Primeira División. O Celta tivo que conformarse coa Segunda División, algo que supuxo un forte descontento na cidade, e tal foi así que o equipo rematou na penúltima posición ligueira e descendeu para a Terceira División. A campaña 1929-30 disputa logo a terceira categoría do fútbol español sen moito éxito, pero si gañará de novo o Campionato de Galicia. Aínda así, a figura de Ramón Polo seguía sendo recoñecida. No xornal Heraldo de Madrid entrevistaban ao ex-futbolista arxentino Atilio Giavarini Gowland na previa ao 1º Campionato do Mundo de Fútbol, na que fala da supremacía mundial do Uruguai e da Arxentina, mais tamén lle preguntan polos xogadores españois que máis lle gustan, ao que responde: "Sobre todos, Ramón Polo, a quien vi por primera vez cuando la excursión del Real Celta a través de aquellas canchas; es el único <<footballer>> hispano que posee nuestra técnica: precisión en el pase, maravillosos cambios de juego, gran conocimiento de lo que es un partido, excelente dribling y espléndido chut. ¡Lástima que los años no transcurran en balde!... Polo es un <<insider>> peligrosímimo".

Pouco sabía o arxentino que Ramón Polo ía decidir ese verán retirarse da práctica do fútbol. Con tal motivo, na súa vila de adopción, A Guarda, deciden tributarlle unha homenaxe, e o 27 de xullo xogouse un partido entre o Deportivo Guardés, o seu primeiro club, e o RC Celta, no que Polo formou cos guardeses e foi autor de tres goles. Evidentemente o Celta tamén lle ía tributar unha homenaxe, neste caso o 7 de setembro, cun partido en Balaídos fronte ao Athletic Club de Bilbao. Pero pouco lle durou o retiro. O Celta fixo o imposible para que seguise xogando para así conseguir o ascenso á 2ª División e Ramón non se puido negar: "me dijeron que aún hacía falta. Y haciéndole falta al Celta, aunque fuese a rastras", declararía no xornal madrileño Sparta tempo despois.

Ramón Polo atendido da fractura do
peroné no partido contra o Deportivo

A alegría da súa volta durou pouco, pois no partido do Campionato de Galicia fronte ao Deportivo do 12 de outubro, rompía o peroné; aínda que el seguiu xogando o encontro e mesmo foi quen de marcar un gol de penalti coa perna rota. Polo tivo que estar varios meses sen xogar, pero así e todo, o Celta proclamaríase campión da Terceira esa temporada e volvería á Segunda División para a 1931-32. Esta campaña o equipo logra evitar o descenso, consegue un novo Campionato de Galicia e fai unha excelente Copa do Rei, onde chega de novo ás semifinais. Aquí o rival vai ser o FC Barcelona, que sentenciaría en Les Corts cun contundente 3-0, aínda que aos celestes quedoulles a honra de vencer en Balaídos (2-1). Este mesmo ano a traxectoria de Ramón Polo é recoñecida pola Federación Galega de Fútbol, que lle outorga a Medalla de Ouro da institución. As temporadas 1932-33 e 1933-34 son mediocres para o club vigués, que queda nos postos medios da clasificación, aínda que na última delas gaña de novo o Campionato de Galicia.

Este ano responde unha enquisa do diario As na que se interesaban pola figura do capitán nos clubs de fútbol; as respostas de Polo son, cando menos, sorprendentes: "El capitán del equipo es el encargado de cumplir con el protocolo del partido que juegue su 'team'. Pero el capitán debe cambiar impresiones con sus compañeros referente al partido que se vaya a jugar. Una vez el equipo en el campo, debe asumir la dirección plena del 'match', vigilando a su vez al árbitro, porque éstos, en su mayoría, son unos funcionarios que no conocen o no cumplen con un criterio de lealtad e imparcialidad. (...) Yo no intervengo en la formación de los equipos, lo cual es una gran comodidad. Pero entiendo que los equipos debería formarlos una comisión deportiva de tres elementos competentes -extraños a la Directiva-, asesorada por el capitán y oyendo al entrenador. Los entrenadores deben de limitarse a preparar y dar cuenta a la Junta y comisión deportiva del estado de sus jugadores. Nada más. La responsabilidad, caso que la haya, debe asumirla con valentía la comisión deportiva ante el club, y el capitán, ante la citada comisión".

Un dos moitos goles que conseguiu marcar Polo

Para a temporada 1934-35 prodúcese un cambio na categoría de prata e pásase dun grupo de 10 equipos a haber tres grupos de oito equipos cada un. O Celta proclámase campión do Grupo I, pero o ascenso lográbase nunha segunda fase na que participaban os dous primeiros de cada grupo; o Celta quedaría terceiro nesta segunda fase e fóra das dúas prazas de ascenso. O 28 de abril de 1935 Ramón Polo disputou o seu último partido de liga, no Estadio Bardín de Alacante, nun encontro no que o Celta perdeu co Hércules por 1-0 cando aos vigueses lles chegaba o empate para lograr o ascenso. O último gol de Polo produciuse tamén ante o Hércules, na vitoria en Balaídos o 31 de marzo, que serviu para lograr o triunfo (2-1), nun partido no que as crónicas falan dun Polo que parecía o mesmo que dez anos atrás. Con todo, o seu último encontro como celeste foi o de Copa que xogou en Balaídos fronte ao Sabadell o 19 de maio de 1935, no que o cadro vigués venceu por 4-3 (non xogaría a volta, na que quedaría eliminado o Celta). Ramón Polo retirouse do fútbol sen lograr ascender ao seu RC Celta á Primeira División -algo que se lograría ao ano seguinte-, pero aínda hoxe figura na historia do club celeste ao ser, cos seus 159 goles logrados en 259 partidos (segundo datos de yojugueenelcelta.com), o máximo goleador da historia do club. Segundo este portal web, as cifras divídense do seguinte xeito: no Campionato de Galicia (97 partidos, 77 goles), na Copa do Rei (60 partidos, 45 goles) e na Liga -coas promocións incluídas- (102 partidos, 37 goles).

A Selección Española

Coa camisola da sel. española

Como vimos, Ramón Polo non xogou ningún partido na Primeira División -lembremos que esta non se inicia ata 1929-, pero iso non foi obstáculo para que o corcubionés chegase a vestir a camisola da Selección española. E fíxoo nunha época na que era moi difícil chegar a ela, non só porque se xogaban menos partidos dos que se celebran hoxe en día, senón polo dominio dos xogadores vascos no combinado español, pois había certo trato de favor cara a eles, segundo se denunciaba na prensa. Se collemos a década de 1920, a selección española xogou 32 partidos, nos que debutaron 92 xogadores, dos que 53 naceran en Euskadi, seguíndolles con cadanseus 7 os cataláns e os galegos.

Faro de Vigo publicou esta estampa
cos xogadores do Celta na selección

Un destes galegos que debutou foi Ramón Polo, e fíxoo o 4 de outubro de 1925 no Estadio Ferencvaros Torna de Budapest, nun partido amigable no que España lle venceu a Hungría (0-1). Polo quedou no banco de inicio, pero saltaría ao campo aos 20 minutos do primeiro tempo para substituír ao lesionado Chirri. Volvería participar o 29 de maio de 1927 no Estadio Metropolitano de Madrid noutro partido amigable, nesta ocasión fronte a Portugal, que rematou con vitoria local (2-0). Curiosamente, este encontro coincidiu o mesmo día que a selección española xogaba outro amigable en Italia, e desde a Federación consideraron que o xogado contra Portugal era a selección B, a pesar de contar coa presenza do Rei Afonso XIII no palco, e en moitas estatísticas non computan este partido. O que conta é que Ramón Polo foi titular e xogou os noventa minutos, e aínda que non conseguiu marcar, un lanzamento seu foi ao poste da portería portuguesa. A terceira e última oportunidade chegoulle no seu estadio, en Balaídos, e o rival era de novo Portugal. O 2 de abril de 1933 xogouse este encontro amigable que rematou con vitoria española (3-0), e no que Polo ocupou praza no banco ata que no minuto 44 tivo que saír substituíndo a Larrinaga; a prensa fala de moi boa actuación do corcubionés, a pesar de xogar como extremo e non na súa posición preferida de interior. Foron, logo, tres os partidos que xogou Ramón Polo coa selección española, pero a dicir de moitos ben mereceu participar en bastantes máis.

Despois da súa retirada: militar, actor e adestrador

Retirado en 1935, Ramón Polo non continuou ligado ao mundo do fútbol, máis ben parece que foi esquecido por este. Ou así o sinala Luis de Aldaola no diario As, que a comezos de 1936 o sitúa traballando como corredor de apostas nun frontón de pelota vasca en Vigo. O xornalista critica o maltrato que a cidade viguesa lle dera a quen fora figura do Celta "corto y rubio como las antorchas". Pero a chegada da Guerra Civil vai facer que Ramón Polo se integre no exército franquista, onde logra rápidos ascensos. En outubro de 1937 é nomeado Alférez Provisional, e un ano despois é xa Alférez; en 1939 Tenente provisional da Milicia da Falange Española Tradicionalista y de las J.O.N.S.. Máis tarde chega a Capitán, xa destinado a Lugo, no Rexemento de Zapadores nº 8, do cuartel de Garabolos, no que permaneceu ata a súa retirada como militar en 1958. En Lugo tamén foi secretario da “Obra Sindical Educación y Descanso”.

Un dos carteis da película
con Polo como reclamo

En 1942 inicia unha nova e sorprendente andadura no cine, pois vai ser chamado para unha película sobre o mundo do fútbol, que vai levar por nome Campeones, e na que participan outros xogadores como Zamora, Quincoces, Gorostiza ou o tamén galego Pasarín. A película estaba producida por Cesáreo González, que fora presidente do Celta e da Federación Galega de Fútbol, e na altura era o propietario da produtora Suevia Films. O coruñés Ramón Torrado debutou como director con este filme que tivo grande éxito de público, facéndose a "premier" en Vigo en xaneiro de 1943 coa presenza de toda a familia do Celta. A actuación de Ramón Polo foi tan destacada que ese mesmo ano xa foi chamado para outros proxectos cinematográficos. Foi o caso de El triunfo del amor de Manuel Blay, El abanderado de Eusebio Fernández Ardavín, ou Eloísa está debajo de un almendro de Rafael Gil. En 1992, a Semana Internacional de Cine de Lugo vaille render unha homenaxe a Ramón Polo ao cumprírense os 50 anos da rodaxe de Campeones.

A cidade de Lugo converteuse logo da súa retirada na súa nova casa, e diso tamén se vai aproveitar un dos clubs de fútbol da cidade: a Ximnástica Lucense. Na temporada 1949-50 Ramón Polo vaise converter no seu adestrador, na 2ª División Grupo Norte; volverá dirixir este equipo na temporada 1951-52, na mesma categoría, mais non consegue evitar o descenso. Descenso que supuxo tamén a desaparición do club debido aos seus problemas económicos; e na temporada seguinte vaise desfacer o outro club da cidade, o Polvorín, que competía na 3ª División. Mais axiña reacciona a afección luguesa e nese 1953 fúndase o CD Lugo, que vai comezar a competir na 3ª División ocupando a praza do Polvorín. En 1954 Ramón Polo vai ser nomeado secretario técnico do novo club lugués, cargo no que bota ata 1960, cando é fichado polo RC Celta para ocupar o mesmo posto no club olívico. Era a súa volta a Vigo e ao club dos seus amores. O seu prestixio permitiulle desempeñar con mestría o seu labor e ser respectado pola afección viguesa e galega.

En 1964 a Federación Galega imponlle a Medalla de Ouro ao mérito deportivo. As homenaxes sucedíanse nestes anos, e nalgunha delas atribuíronlle a Polo unha orixe viguesa que axiña foi desmentida desde Corcubión. Ramón Pais, baixo o pseudónimo de UNO, publicaba un artigo en La Voz de Galicia no que afirmaba o seguinte: "Ramón Polo Pardo, hijo de Don Baltasar Polo Vázquez y doña Emilia Pardo Moreira, nació en Corcubión el 13 de abril de 1901, siendo bautizado en la pila de mármol de Carrara que hay en nuestra iglesia parroquial y fueron sus padrinos don Ramón Pais Mariño y su esposa doña Ana López Otero. Corcubioneses hay y muchos, de su época juvenil, que cuando ya Polo se paseaba triunfante por los campos de fútbol le gritaban el clásico <<Ra-Ra>> con que aquí se le conocía, y que él inmediatamente asociaba con los recuerdos vividos en su villa natal".

A familia e a súa morte

A voda foi un acontecemento
social en Vigo

A vida déralle moitas voltas a Ramón desde que sendo un neno abandonara Corcubión. A súa única irmá, Emilia, morrería en 1917 cando estaba para facer os 23 anos. Seu pai conseguira asentarse en Vigo, onde xa era Contramestre do porto na Comandancia viguesa, e a finais de 1918 colle a baixa por retiro. Seus irmáns estaban todos emigrados, Alfredo en Cuba e os demais na Arxentina. O 14 de outubro de 1926 contrae matrimonio na parroquia de Santa María de Vigo con Carolina Rodríguez Fernández, filla dun daquela coñecido empresario vigués, José Rodríguez. Foi seu padriño de voda o seu irmán maior Joaquín, aínda que como estaba en Buenos Aires estivo representado na figura de seu pai, Baltasar. O acontecemento tivo moita repercusión na cidade olívica. Do matrimonio nacerían tres fillos: Ramón, Rudesindo e Fernando. Os seus últimos anos como xogador tamén coincidiron coa morte de seus pais. O pai, que volvera traballar, neste caso na Compañía Xeral de Carbóns de Vigo, morreu o 20 de xullo de 1932, aos 74 anos de idade, e súa nai fíxoo o 20 de xaneiro de 1934, aos 68 anos; os dous están enterrados no cemiterio vigués de Pereiró.

Maleta, caneleiras e botas de Ramón
Polo conservadas no Museo do Celta

En 1948 Ramón levou a alegría de poder ver a seu irmán Alfredo, que despois de 33 anos en Cuba volveu visitar a súa terra. Mais apenas catro anos despois dáse a noticia do seu falecemento en terras cubanas, con tan só 56 anos, cando era dono da “Compañía Constructora de Tanques y Estructuras S.L.”. Tan só quedaban dous irmáns vivos, o máis vello, Joaquín, e Ramón. E a este tamén lle chegou a morte de xeito sorprendente. O 19 de xuño de 1966, coincidindo o mesmo día que o partido de fútbol que disputaban en Balaídos as seleccións de España e Bélxica, e que el como secretario xeral do Celta se encargara de organizar, morría en Vigo a primeira gran figura do celtismo, Ramón Polo. Foi enterrado o día 20 no cemiterio de San Froilán, na cidade de Lugo, mais en Corcubión non se esqueceron del como podemos apreciar pola necrolóxica publicada en La Voz de Galicia que vai asinada por "La afición fubolística de Corcubión y el pueblo en general", para anunciar un funeral na vila que o viu nacer. A memoria futbolística non esqueceu a Polo, que sempre figurou nesas listas que cada certo tempo se fan para escoller os mellores futbolistas galegos. En 2010 o RC Celta cubriu o exterior da tribuna de Balaídos con 16 lonas dos máis destacados celtistas da historia, e unha delas estaba destinada a Ramón Polo, o máximo goleador da súa historia, o rapaz de Corcubión (“Ra-Ra”) que se converteu en lenda do fútbol galego.

Bibliografía

• ALDAOLA, Luis de (1936): "Ramón Polo se gana la vida como <<corredor>> de un frontón", Diario As, Madrid, 6 de xaneiro, p. 8.
• Céltiga nº 84 (25·6·1928) e nº 85-86 (25·7·1928), Buenos Aires.
• FONDEVILA, Martín de (1928): "El team olímpico uruguayo. A su paso por Vigo, el capitán del equipo dice...", Estampa, Madrid, 1 de maio, p. 9.
• FREIRE CORDEIRO, Carlos (2012): Todo sobre o fútbol galego, Vigo: Xerais.
• GORDILLO, J.M. (1992): "Fútbol y cine, de la mano. Se cumplen 50 años del debú del deportista Polo en la pantalla grande", La Voz de Galicia, Lugo, 17 de setembro, p. 72.
• HEFECE (1966): "Ramón Polo ha muerto", El Pueblo Gallego, Vigo, 21 de xuño, p. 11.
• LAMELA, Luis (2015): "Ramón Polo Pardo, gran jugador del Celta, otro corcubionés fugaz", La Voz de Galicia, Carballo, 24 de xuño, p. L11.
• Libro de Bautizados da parroquia de San Marcos de Corcubión
• MANOLO (1932): "Los grandes equipos. Caída y recuperación del Celta de Vigo", Sparta nº 9, Madrid, 31 de decembro, p. 24.
• MÉNDEZ DOMÍNGUEZ, L. (1930): "Un distinguido <<sportman>> criollo nos habla del fútbol suramericano", Heraldo de Madrid, Madrid, 24 de maio, p. 10.
• PAIS ROMERO, Gregorio (2002): "De Primera", La Voz de Galicia, Carballo, 7 de febreiro, p. 17.
• S/A (1927): "Ramón Polo y el Celta", Gran Vida nº 291, Madrid, 1 de setembro, pp. 1, 11-12.
• S/A (1934): "¿Para qué sirve el capitán de un equipo de fútbol?", Diario As, Madrid, 19 de marzo, p. 19.
• SARMIENTO BIRBA, M. (1992): "Ramón Polo. El catedrático chungón del Celta", La Voz de Galicia, A Coruña, Suplemento "Sociedad" nº 118, 20 de setembro, p. VIII.

• UNO [Ramón Pais] (1965): "Futbolistas de Corcubión", La Voz de Galicia, A Coruña, 5 de setembro, p. 8.
• VENTURA LADO, Juan (2010): "El Celta coloca a un corcubionés entre los mejores de su historia", La Voz de Galicia, Carballo, 13 de agosto, p. L10.
• www.fameceleste.com
• www.yojugueenelcelta.com
• Prensa: Correo de Galicia (Buenos Aires), El Pueblo Gallego (Vigo), Faro de Vigo (Vigo), Galicia (Vigo), La Voz de Galicia (A Coruña).